Валандовска афера

Валандовската афера е една од најголемите и најорганизирани вооружени акции на ВМОРО во периодот на Првата светска војна. Оваа акција се одиграла на 20 март 1915 година и опфатила напад на српски воени позиции во југоисточниот дел на тогашна Вардарска Македонија – поточно во околината на Валандово, Удово и Пирава.

Контекст: Првата светска војна и дејството на ВМРО

Една година порано започнала Првата светска војна, а Балканот со неговата местоположба бил важна стратешка зона за Антантата и Централните сили. ВМРО со финансиска помош од Австроунгарија дејствувала во Вардарска Македонија и спремала голема акција во валандовскиот регион. Биле воспоставени и врски со турски и албански револуционерни групи против српскиот окупатор. Биле организирани вооружени чети и обновени стари гранични канали за снабдување со оружје.

Нападот на 20 март 1915 година

Во раните утрински часови на 20 март 1915 година, комбинирани сили од околу 1.500 луѓе – 400 четници, 600 лица од селската милиција и една турска чета под водство на Хусеин Хаки бег – ги нападнале српските позиции во Валандово, Удово и Пирава. Акцијата била внимателно планирана и поткрепена од искусни пиротехничари од Австроунгарија.

Борбите кај Удово и Валандово

Првичниот удар бил насочен кон мостот кај Удово, преку кој минувала железничката линија Скопје–Солун – клучна за снабдување на српската војска. Иако четите успеале да го заземат делот од теренот и дури да ги употребат заробените српски топови, мостот не бил уништен. Најголем успех имале кај Валандово, каде што четите привремено го зазеле градот. Српската војска, предводена од мајорот Михајло Милијашевиќ, пружила отпор со 120 војници, но по жестоки борби и соочена со бројна надмоќ, била принудена на повлекување. На чело на нападот стоеле познати војводи од ВМРО: Ване Стојанов, Петар Чаулев, Љубомир Весов, Христо Делчев и многу други.

Повлекувањето и последиците

По неколку дена борби четите на ВМРО се повлекле назад кон бугарска територија. Загинале околу 40 комити и турски сојузници, а на српска страна дури 470 војници и 7 офицери, со дополнителни 353 заробени. Акцијата предизвикала сериозна вознемиреност кај српската воена команда.

Реакции и репресии по аферата

Српската влада поднела протест до бугарските власти, обвинувајќи ги за директно организирање на нападите. Бугарија ги отфрлила обвинувањата, објаснувајќи дека ситуацијата е резултат на „незадоволството на населението“ под српска управа.

Во самата област, последиците биле трагични – српските власти започнале систематски репресии врз локалното македонско и турско население, при што илјадници биле уапсени, мачени или префрлени во логори. Над 6.000 лица, главно симпатизери на ВМРО, пребегале кон Бугарија.